Hitap Evirmelerinde Dil Bilgisi Bakımından Sapma
Ahsen AYAN1 
, Hande ÜNVER ÖZDOĞAN2
1Altınbaş Üniversitesi 
https://ror.org/0145w8333
2Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi https://ror.org/01zxaph45
Anahtar Kelimeler: Hitap, hitap evirmesi, dil bilgisel sapma, rol değişimi, galatımeşhur
Özet
İlk yazılı kaynaklarından itibaren Türkçede sıkça yer bulan hitaplar, bir göndergeyi karşıdaki kişiye ya da kişilere seslenme yoluyla ileten dil birimleridir. İletişimde kişilerin yaş, cinsiyet, sosyal statü, akrabalık vb. ilişkilerine göre değişiklik gösteren bu birimler, dilin canlılığı ilkesi çerçevesinde sözceleme anındaki bağlam içerisinde kaynak ve hedefin karşılıklı durumlarına göre çeşitli biçim birimlerle çekimlenir. Ancak Türkiye Türkçesinde özellikle son dönem konuşma dilinde rastlanan bazı hitapların, kaynak ve hedefin iletişim anındaki karşılıklı rollerine uygun seçilmediği ve kaynak tarafından kullanılması beklenen / gereken biçim birimleri almadığı saptanmıştır. Kaynağın kendi rolüyle hedefe seslenmesi durumlarında hitap sözüne bazen küçültme ve daima iyelik eki getirilmektedir: anne(ciği)m, baba(cığı)m. Böylece rol sapmasının bir sonucu olarak iyelik ekini dilin kuralları doğrultusunda kullanmaya izni olan bireyin değil, izinsiz olanın kullandığı görülmektedir. Dil bilgisel açıdan olduğu kadar psikolojik açıdan da kusurlu görünen bu kullanımların yanlışlığına bakılmaksızın yaygınlaştığı açıktır. Bu çalışmada rol sapmasının yanı sıra dil bilgisel sapma görünümü de çizen bu seslenmelerin nasıl ortaya çıkmış olabileceği üzerinde durulmuştur. Günlük konuşma dilinden seçilen örnek cümleler, nitel olarak değerlendirilmiş olup konuyla ilgili dünya literatüründe bulunan görüşlere ek olarak Türkiye Türkçesi özelinde, en az çaba yasasının bir sonucudur önermesi tartışmaya açılmıştır. Çalışmada, söz konusu evrilmelere dil bilgisel ve anlamsal açıdan yaklaşılarak bu kullanımların galatımeşhur sayılabileceği üzerinde durulmuştur.
* Bu makale 26-28 Ekim 2023’te Erzurum Atatürk Üniversitesinde düzenlenen Cumhuriyet’in Yüzüncü Yılında Bilge Kağan’dan Atatürk’e Uluslararası Türkçe ve Türk Edebiyatı Kurultayında sözlü olarak sunulan bildirinin genişletilmiş hâlidir.
Araştırmada etik kurul iznine gerek yoktur.
Ahsen Ayan: Çalışmanın Tasarlanması, Veri Toplanması, Veri Çözümlemesi, Makalenin Yazımı. Hande Ünver Özdoğan: Veri Çözümlemesi, Makalenin Yazımı, Gönderimi ve Düzeltme.
Yazarlar, çıkar çatışması olmadığını beyan ederler.
Araştırma için herhangi bir mali destek alınmadı.