NEHCÜ’L-FERĀDİS’TEKİ ARAPÇA-FARSÇA KÖKENLİ KELİMELERDE “KAPALI E” ÜZERİNE
Bilâl Yücel
Anahtar Kelimeler: Nehcü’l-Ferādis, kapalı-uzun e ( ė̄ ), meçhul e, kapalı e ( ė )
Özet
Türkiye'deki eski metin çalışmalarında Arapça-Farsça kökenli kelimelerin yazıçevriminde ünsüzler ve birkaç uzun ünlü (ā, i, ū, ō) işaretlenmekte, "kapalı e" sesleriise belirtilmemektedir. Bunlarda görülen farklı harf veya işaretler ise kelimenin klasikbiçimi üzerinden değerlendirilerek genellikle imla hatasına bağlanmaktadır. Oysa sesbilgisi tarihi üzerine sürdürülen çalışmaların daha kapsayıcı hâle gelebilmesi içinalıntı kelimelerin de eş zamanlı bakış açısıyla irdelenmesi gerekmektedir.Bu makalede, klasik biçime uymayan ve sesçil değer taşıyan işaretlerdenyola çıkılarak Nehcü'l-Ferādis'teki Arapça-Farsça alıntılarda "kapalı e" konusuaraştırıldı. İmla-fonoloji bağlantısı çerçevesinde yürütülen incelemede ilk ünlüsü"üstün+ye" ile yazılmış, kaynak veya aracı dilde ilk harfi esreli olmasına karşılıkNF'de "üstün"le harekelenmiş, ilk harfinde her "iki hareke"yi birlikte taşıyan ve ilkhecesi "üstün+ye+cezim" biçiminde işaretlenmiş kelimeler ele alındı.Tespit edilen yirmi sekiz kelimeden on beşinin "meçhul e" grubuna girdiği (bė̄-ġāyet, bė̄-ḫaber, bė̄-hūş, bė̄-meze, bė̄-namāz, bė̄-nihāyet; bė̄hūde, bė̄zār, dė̄v, dė̄vāne,mė̄ve, hė̄ç, pė̄şe, tė̄z; ė̄min), on üçünün /ė/ sesiyle okunacak biçimde yazıldığı (cėlve,dėhḳān, dėrem, ėfṭār, ėḥyā, fėrişte; Bėsṭāmi, ʿėyādet; ėḥrām, Ėḳlimā, ʿėlm; bėyʿet,vėyrān) görüldü. Ayrıca, konuya bir de art zamanlı bakış açısıyla yaklaşılarak Harezm Türkçesininbu değerli eserindeki sözü edilen kelimelerin günümüz Türk dili coğrafyasında neşekilde yaşadığı dikkatlere sunuldu.