Çin’de Türk Dilleri ve Türk Dilleriyle İlişkili Dil ve Dil Çeşitlerine İlişkin Son Belgeler
Abdurishid YAKUP 
Principal Investigator, Research Centre for Primary Sources of the Ancient World, Berlin Brandenburg Academy of Sciences and Humanities; Changjiang Scholar Distinguished Professor, School of Minority Languages and Literatures, Minzu University of China
https://ror.org/0044e2g62
Anahtar Kelimeler: Çin, Türk dilleri, Türk dilleriyle ilgili diller, dil bilimsel alan araştırması, dil bilimsel dokümantasyon
Özet
Bu makale, Prof. Dr. Lars Johanson’un ufuk açıcı kitabı Discoveries on the Turkic Linguistic Map’in (2001) yayımlanmasından bu yana Çinli ve başka ülkelerden akademisyenler tarafından Çin’de dil bilim alanına yapılan en önemli katkıların bir incelemesini sunmaktadır. Yazının odak noktası, son yirmi beş yılda Çin’de yürütülen Türk dilleri ve onlarla ilişkili dillerin alan dil bilimsel araştırması ve dokümantasyonu olacaktır. Son otuz yılda Kuzeybatı Çin’de Türk dilleri ve varyantları üzerine yapılan dil bilimsel alan çalışmalarının sayısı göz önüne alındığında, bu alan çalışmalarına dayanan önemli bir bilimsel külliyatın olması şaşırtıcı değildir. Ancak buna rağmen, en önemli belgeleme çalışmalarını kapsayan bütüncül bir değerlendirme hâlâ eksiktir. Malzemenin çokluğu sebebiyle, bütün bu çalışmalara kapsamlı bir genel bakış sunmak mümkün değildir. Bu sebeple, bu çalışma kapsamlı bir literatür taraması sunmak yerine, yöntem ve sonuçları açısından seçilmiş proje ve yayınları öne çıkarmaktadır. Aşağıda, öncelikle “Çince Dil Kaynaklarını Koruma Projesi”ne kısa bir genel bakış sunacak ardından Salar, Cungar Tuvası ve Eynu ile ilgili bazı önemli belgeleme projelerine ve yayınlara kısa bir giriş yapacağım. Netice itibarıyla makale, Çin’deki Türk dilleriyle ilişkili önemli dil belgeleme çalışmalarından Türkologları haberdar etmektedir. Makalenin özgünlüğü de buradan, son yıllarda Çin’de yürütülen Türkoloji araştırmalarını bütüncül bir bakışla ele alan kapsamlı bir çalışma eksikliğini gidermesinden kaynaklanmaktadır.
Araştırmada etik kurul iznine gerek yoktur.
Yazar, çıkar çatışması olmadığını beyan eder.
Telif Hakları:
Makalede kullanılan görüntülerin telif hakkı sahiplerinden izin alınmıştır.
Bu makale, TÜBİTAK BİDEB – 2221 Konuk veya Akademik İzinli (Sabbatical) Bilim İnsanı Destekleme Programı çerçevesinde Hacettepe Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümünde bulunduğum sırada 20 Kasım 2024 tarihinde verilen konferanstan geliştirilmiştir.
Hacettepe Üniversitesi Çagdaş Türk Lehşeleri ve Edebiyatları Bölümündeki arkadaşlarıma, TÜBİTAK’a, özellikle de aziz dostum Prof. Dr. Nurettin Demir’e bana bu değerli fırsatı tanıdıkları için en içten teşekkürlerimi sunarım. Metin Prof. Dr. Nurettin Demir ve Prof. Dr. Emine Yılmaz tarafından düzeltilmiş ve geliştirilmiştir. Her ikisine de en içten teşekkürlerimi sunuyorum. Geriye kalan tüm sorunlar elbette sadece bana aittir.