Türkçe Sözlük’te tut- Fiiliyle Kurulan Anlamca Kaynaşmış ve Deyimleşmiş Birleşik Fiillerin Söz Dizimsel İstemi

Özet

Anlamca kaynaşmış ve deyimleşmiş birleşik fiillerin kendi içerisinde bir istem yapısı vardır. Bu inceleme, tut- fiili ile oluşturulan anlamca kaynaşmış ve deyimleşmiş birleşik fiillerin söz dizimsel istem yapısını ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Tut- fiili, Türkiye Türkçesinde kullanım sıklığı yüksek, çok anlamlı fiillerden biridir. Fiilin Türkçe Sözlük’te (2011) 47 farklı anlamı bulunmaktadır. İstem yani fiil tamlayıcıları, fiillerin çok anlamlılık kazanmalarındaki önemli etkenlerden biri olarak kabul edilir. Çok anlamlılık, söz varlığının gelişmesine önemli ölçüde katkı sunar. Fiillerin çok anlamlılık kazanmasında etkili olan unsurlardan biri de söz dizimsel istem yapısıdır. Fiilin tamlayıcısının değişmesi anlamının değişmesine sebep olurken, fiilin kazandığı yeni anlamlar da istem yapısının değişmesine neden olur.Çalışmanın örneklemini Türkçe Sözlük’te tut- fiili ile kurulan anlamca kaynaşmış ve deyimleşmiş birleşik fiiller oluşturmuştur. Başı tut-, çenesini tut-, iş tut- örnekleri bu fiille kurulan anlamca kaynaşmış ve deyimleşmiş birleşik fiillerden yalnızca birkaçıdır. Birleşik fiil ile istem kavramı üzerinde durulduktan sonra Türkçe Sözlük’te yer alan tut- fiili ile kurulmuş anlamca kaynaşmış ve deyimleşmiş birleşik fiillerin dökümü ve tanımı verilmiş; söz konusu birleşikler söz dizimsel istem yapısı bakımından incelenmiştir. İsim unsuru ile fiil unsurunun araya başka öge giremeyecek biçimde bitişmesini ifade eden geçişme olgusunun anlamca kaynaşmış ve deyimleşmiş birleşik fiillerin oluşumu ve istem yapısına etkisi üzerinde durulmuş; dost tut-, vatan tut- gibi birleşikler dolayısıyla Türkçenin cümlede ikinci bir nesneyi kabul edip etmediği tartışılmıştır.