MERSİN (İÇEL) VE KIBRIS TÜRK AĞIZLARINDA GENİŞ ZAMAN ÇEKİMİ

Özet

Türkiye Türkçesi ağızlarının dil bilgisinin hazırlanıp sınıflandırmasının yapılabilmesi için karşılaştırmalı çalışmalar önem taşımaktadır. Türkiye Türkçesi ağızlarının bir kolunu da Kıbrıs Türk ağızları oluşturmaktadır. Mersin (İçel) ağızları ile Kıbrıs Türk ağızları arasında, söz varlığı ortaklıkları yanında, sesle ilgili özelliklerde denklikler ve biçim bilimsel koşutluklar da bulunmaktadır. Bu çalışmada Mersin (İçel) ve Kıbrıs Türk ağızlarında geniş zaman çekimi karşılaştırılmış, bu bakımdan iki ağız arasındaki benzerlikler ve farklılıklar üzerinde durulmuştur. Yeri geldikçe Türkçenin eski ve yaşayan Türk lehçelerindeki benzer biçimlerle de bağlantısı kurulmaya çalışılmıştır. Çalışmamız, Mersin (İçel) ağızlarından derlediğimiz, Kıbrıs Türk ağızlarından ise derleme, soruşturma ve yazılı kaynaklardan tarama yolu ile elde ettiğimiz veri tabanına dayanmaktadır. Bu ağızların geniş zaman çekimi açısından en belirleyici özelliği, II. tekil kişide adıl kaynaklı (I. tip) kişi ekinin yerini iyelik kaynaklı (II. tip) kişi ekinin alması ve olumsuz eylemlerin geniş zamanlı II. tekil kişi çekiminde geniş zaman ekinin eriyip yok olmasıdır: biliŋ, bilmeŋ "bilirsin, bilmezsin". Her iki ağızda da, adıl kaynaklı kişi eki kullanıldığında, ekin son sesi damaksıllaşır (-sIn ˃sIŋ): bilirsiŋ, bilmessiŋ, yalançısıŋ. Bu kullanım daha çok ek eylemin geniş zamanlı çekiminde görülmektedir. Zaman zaman da iyelik kaynaklı kişi eki ile adıl kaynaklıların ikili kullanımına rastlanmaktadır. II. çoğul kişi eki de hep art damak n'si ile kullanılmaktadır: bilirsiŋiz, bilmessiŋiz.Mersin ve Kıbrıs Türk ağızlarında, geniş zamanın I. kişi ile çekimlerinde birbirinden ayrılan noktalar da bulunmaktadır. Geniş zamanın I. tekil kişi çekimi Kıbrıs Türk ağızlarında ölçünlü dilden farksızken, Mersin ağızlarında I. tekil kişi ekinin {-In} yanında {-Iŋ} ve {-Im} biçimleri de görülür. Kıbrıs Türk ağızlarında, geniş zaman çekiminde yaygın kullanılan I. çoğul kişi eki {-IK}iken, Mersin ağızlarında bu biçim belirli yörelerde geçmektedir. Kıbrıs Türk ağızlarında soru ekinden tasarruf edilmekle birlikte, soru ekinin kullanıldığı durumlar da vardır. Geniş zamanın sorulu çekiminde de II. tekil kişi eki iyelik kaynaklıdır: bilme miŋ? "bilmez misin"